Benedictijn en Theoloog des Vaderlands Thomas Quartier: 

Afgelopen weekend was een jubileumprogramma van 150 jaar Sint-Martinuskerk in Sneek en Sint-Vituskerk in Blauwhuis. Gastspreker in de Martinuskerk, vrijdagavond 14 oktober, was Theoloog des Vaderlands en Benedictijner monnik Thomas Quartier. Hij ziet in oeroude christelijke traditie de inspiratiebron voor kerk-zijn in de toekomst. Juist in een ontkerkelijkende samenleving moeten kloosters en parochies vaste bakens zijn voor zoekende ‘peregrini’ in deze tijd. ‘‘De tijd van de volkskerk is voorbij’’, bevestigde ook classispredikant Wim Beekman, gastspreker namens PKN-kerken in Fryslân.   

Quartier schetste drie wetmatigheden als grondslag voor kerk en christelijk geloof. Wetmatigheden die raken aan de essentie van mens-zijn en leven in deze wereld: de Lex Orandi (wetmatigheid van het gebed), de Lex Credendi (wetmatigheid van het geloof) en de Lex Vivendi (wetmatigheid van het leven). Het gebed is de eerste en belangrijkste wetmatigheid. Geloof komt voort uit dat Godsbesef.

Getijdengebed 

De kracht van het gebed is dankbaarheid en vertrouwen uitspreken:  ‘Eer aan God de Vader, de Zoon en de Heilige Geest.’ Dit op vaste tijden verwoorden is de hoofdtaak van elke geloofsgemeenschap stelt Quartier: ‘’Het is het diepe besef als mens dat je deel bent van Gods schepping en gemeenschap; je bent niet allesbepalend en beslissend over je eigen werk en leven.’’ Positieve gevoelens van dankbaarheid en vertrouwen horen daar bij. Voor monniken als Quartier geeft de kloosterregel hier elke dag invulling aan door het dagelijks ritme van het getijdengebed. Zodra de bel klinkt legt iedereen alle werk stil. Een strak ritme dat ook tegen je persoonlijke haren in kan strijken. ‘’Ik krijg bijvoorbeeld bij mijn schrijfwerk een originele ingeving,’’ zegt Quartier. ‘’Maar de bel klinkt en dan moet ik naar het gebed in de kloosterkerk. Kom ik terug dan ben ik die fraaie ingeving kwijt. Want het gebed tot God gaat voor alles. Toch scheppen vaste onderbrekingen in de tijd ook geestelijke ruimte in het dagelijks leven.’’

Hoeders

Quartier ziet daar een verband met de waarde van parochie-zijn. De liturgie van de kerk moet juist anders zijn dan de tijdgeest, dat is haar aantrekkingskracht. Het gaat er niet om zoveel mogelijk mensen een plezier te doen, of mee te gaan met wat er elders in de maatschappij gebeurt. Behoeftebevrediging van alle aanwezigen is niet het doel. Juist in onze tijd is belangrijk dat kloosters en kerken anders zijn met vaste rituelen. In zorginstellingen bijvoorbeeld, staan tegenwoordig stiltecentra ter discussie. Efficiënte managers vinden dat maar dure vierkante meters met te weinig frequent gebruik door bezoekers. Maar ook al komt er maar één bezoeker, dan heeft dat stiltecentrum zin vinden wij. Dat is onze overtuiging. Want ieder mens telt.

De Lex Orandi als basis van kerk- en parochie zijn vraagt wel zekerheid van tijd en ruimte. Het vereist een minimale vaste groep van hoeders: een geestelijk leidsman met een aantal gelovigen om op vaste tijd een liturgie van gebed, geloof en leven overeind te houden. Een plek die ook open staat voor hedendaagse ‘peregrini’: tijdgenoten en voorbijgangers die contemplatie en ontmoeting zoeken. Sommigen van hen komen terug en blijven, anderen trekken door. Bij belangrijke momenten in het menselijk leven, zoals dopen en uitvaarten, is tegenwoordig maar een op de vijf mensen nog religieus verbonden met een kerkgenootschap. De tijd van de volkskerk is echt voorbij. 

Geloof = diep buigen 

Geloven als tweede wetmatigheid komt voort uit het gebed: de Lex Credendi. Quartier: ‘’In het klooster bidden we ‘Eer aan de Vader, de Zoon en de Heilige Geest’, waarna we diep buigen. Bezoekers van het klooster zie ik dat na een dag verblijf ook doen: ze buigen mee. Ik oordeel daar niet over, of dat geloof is of niet. Ik ben een theoloog van het halfvolle glas. Ik geloof niet in de kerk van zeker weten, maar in de kerk van zoeken. Voor geloof bestaat geen vast entreekaartje. Toen ik een keer tegen mijn eerste abt zei: ‘’Ik weet het niet zeker’’, zei hij: ‘’Ik hoop het voor je.’’ Geloven is radicale vragen stellen vindt Quartier. Bijvoorbeeld de stelling ‘God is alom aanwezig’. ‘’Dat is hij niet om jou en de dingen te beoordelen. Maar het is het gegeven dat jij als mens altijd gezien wordt: dat is een heel positief besef in het leven. Het hele circus van kerk en liturgie draait om dit geloof.’’ Vragen worden dan een vermoeden. Angst wordt soms vertrouwen. Neerslachtigheid soms vreugde. Quartier: ‘’Geloven is onze stem en onze gedachten met elkaar in harmonie brengen. Dat lukt niet in een haast- en eventcultuur die van beleving naar beleving gaat. De stem is de spiegel van onze ziel. Stilte is nodig om daar naar te luisteren. Daarvoor zijn ook betrokken medepelgrims nodig in een parochie- of kloostergemeenschap.’’   

Actie en contemplatie

De derde wetmatigheid is de Lex Vivendi. Volgens Quartier wordt de contemplatieve kant van ons leven al tientallen jaren verwaarloosd.  Hij citeert Thomas Merton, een Amerikaanse Trappist en onder andere anti-Vietnam activist: ‘’Actie is liefde die zich naar buiten keert. Contemplatie is liefde die zich naar binnen keert, naar de goddelijke oorsprong. Actie is de stroom, contemplatie is de bron. Maar ga niet op die bron vastzitten. Juist de wisselwerking is de wetmatigheid van het leven, gevoed door gebed en geloof.’’ Je inzet voor de wereld – de aarde, de medemens, de samenleving – getuigt van de Lex Vivendi.   

50-minners

PKN classispredikant Wim Beekman, de tweede gastspreker, herkende zich in Quartiers lezing. In zijn dierbaarste column in de Leeuwarder Courant beschreef hij zijn persoonlijke beleving  van een katholieke viering in de kapel van een druk vakantie en ski-oord in de bergen. Niet meer dan acht kerkgangers waren er. De priester voltrok liturgie en eucharistie volgens de regels, sprak en bad over de kerk, de wereld en vluchtelingen voor oorlogsgeweld. Een vaste plek waar de Godslamp brandende werd gehouden. Krimp van de kerk is volgens Beekman een breder maatschappelijk verschijnsel door de tijdgeest van individualisering. Het probleem van 50-minners die zich niet meer binden aan lidmaatschap van maatschappelijke organisaties. Naast de kerken treft dat ook vakbonden, sportverenigingen of politieke partijen. Predikant Beekman: ‘’Welvaart en individualisering maakt 50-minners tot nomaden. Trekkend van kerk naar kerk, op zoek naar wat hen aanspreekt. Binding van doop tot dood als basis van kerkstructuur past niet meer.’’